Adolescencija - kako je preživeti

Dr sc. med. Željka Košutić, psihijatar, šef dnevne bolnice za adolescente, Institut za mentalno zdravlje

Adolescencija se može posmatrati kao prelazni period između detinjstva i odraslog životnog doba i definiše se kao razvojni period brzih fizičkih, psiholoških, socio-kulturoloških i kognitivnih promena, koje adolescenti treba za kratko vreme da savladaju i da istovremno uspostave svoj identitet i autonomiju.

Pored telesnih promena, dolazi i do drugih promena u životu mlade osobe. Bliski odnosi sa roditeljima zamenjeni su formiranjem bliskih odnosa sa vršnjacima, koji postaju vrlo bitni i idealizovani i čije mišljenje postaje mnogo značajnije od roditeljskih stavova, prema kojima se pokazuje otpor i neprihvatanje, što može dovesti do konflikata sa roditeljima, koji postaju zbunjeni promenama u ponašanju kod adolescenta.

Adolescent traži sopstveni identitet, može imati česte sukobe sa autoritetima, a razmišlja i o svojoj seksualnoj orijentaciji i sazrevanju seksualnog identiteta. U relativno kratkom periodu mlada osoba mora upoznati, savladati i pravilno usmeriti svoje nagonske pulzije. Takođe, adolescent treba pronaći pravu meru u postupku ispunjavanja očekivanja okoline, ali i sopstvenih očekivanja.

To je veoma buran period kako za adolescenta, tako i za celu porodicu. Porodica često ne zna kako da izađe na kraj sa različitim izazovima sa kojima se sreće u toku ovog razvojnog perioda, jer adolescencija se ne dešava samo adolescentu već i čitavoj porodici, u kojoj dolazi do brojnih promena sa kojima se svi članovi porodice nekad teško snalaze.

Iako su promene raspoloženja sastavni deo adolescencije, jedan od pet adolescenata u jednom trenutku svog života ima ozbiljan poremećaj mentalnog zdravlja, ali zbog kontradiktornosti koje su sastavni deo ovog perioda života mentalni poremećaji se često teško prepoznaju, dijagnostikuju, a samim time i leče.

Depresivni poremećaj u adolescenciji može biti sakriven iza simptoma koji otežavaju svakodnevno funkcionisanje, kao što je nagli pad uspeha u školi ili na fakultetu, konflikti sa roditeljima, vršnjacima, svađalačko raspoloženje, izbegavanje obaveza, bežanje iz škole, povlačenje u sebe i izbegavanje druženja, problemi sa zakonom, kao i zloupotreba alkohola i drugih psihoaktivnih supstanci.

Istraživanja na adolescentnoj populaciji ukazuju na ozbiljnost ovog problema, jer 20% adolescenata na kraju tog razvojnog perioda ima pozitivnu životnu prevalencu depresije koja predstavlja jedan od najčešćih zdravstvenih problema u adolescenciji.

Depresija ranog doba može imati težu formu nego ona koja se kasnije javlja, jer može voditi ka ozbiljnim dugoročnim posledicama kao što su psihološka i fizička disfunkcionalnost, slabije akademsko postignuće, zloupotreba psihoaktivnih supstanci i antisocijalno ponašanje.

Depresija kod adolescenata najčešće prethodi samoubilačkom ponašanju i samoubistvu, koje predstavlja drugi vodeći uzrok smrtnosti među mladima u Evropi.

Prema podacima iz literature, čak 15% adolescenata se samopovređivalo bar jednom u žvotu, dok je samopovređivanje bilo mnogo više izraženo kod adolecenata koji imaju dijagnostikovan neki mentalni poremećaj.

Odnos između samopovređivanja i suicida je kompleksan. Istraživanja pokazuju da je suicid češći među adolescentima koji su u istoriji imali samopovređujuće ponašanje. Suicid u adolescenciji javlja se kada psihička patnja i bol za mladog čoveka postanu nepodnošljivi. Samoubistvo u adolescenciji postaje jedna vrsta odbrambenog manevra ili akt protiv jakog psihičkog trpljenja, a ne protiv života. 

Samoubilačke misli u adolescenciji nisu same po sebi „bolest“, već se javljaju kao sastavni deo sazrevanja i preispitivanja o smislu života i smrti . Više od polovine srednjoškolaca ponekad pomisli na samoubistvo, prema podacima iz istraživanja. Razmišljanje o samoubistvu postaje opasno kada mladi ljudi u samoubistvu vide jedini izlaz iz situacije u kojoj se nalaze, što povećava rizik od pokušaja ili izvršenja samoubistva.

Iako devojke u ovom periodu češće obolevaju od depresivnog poremećaja, češće i lakše potraže stručnu pomoć, što može biti možda jedan od razloga što devojke ređe realizuju samoubistvo.

S obzirom na to da se nekada adolescent i porodica ne mogu na pravi način izboriti sa ovim kriznim periodom, predlaže se stručna pomoć. Međutim, neka istraživanja pokazuju da manje od polovine adolescenata sa mentalnim problemima dobija bilo kakav tretman.

Najbitnije je prepoznati da je mladoj osobi potrebna pomoć jer kada se ne leče, poremećaji mentalnog zdravlja mogu dovesti do ozbiljnih, čak i po život opasnih posledica.

Stručna pomoć se može ogledati u odgovarajućem farmakoterapijskom pristupu (medikamenti koje je prepisao isključivo psihijatar u indikovanim slučajevima), ali i psihoterapijskom tretmanu, što će pomoći adolescentu da na najbolji način savlada izazove ovog turbulentnog i zahtevnog životnog perioda.

Literatura:

1. Košutić Ž. (2019). Doktorska disertacija: Adolescenti sa depresivnim poremećajima – životni događaji, emocionalna regulacija, afektivno vezivanje i dimenzije ličnosti.
2. US Department of Health and Human Services, National Institute of Mental Health. (2016). Child and adolescent mental health. 
3. World Health Organization (WHO). (2014). Preventing suicide: a global imperative.Еxecutive summary.
4. Castelao, C.F. and Kröner-Herwig, B. (2013). Different trajectories of depressive symptoms in children and adolescents: predictors and differences in girls and boys. Journal of youth and adolescence, 42(8), pp.1169-1182.
5. Bojanin, S., Popović Deušić, S. (2012). Psihijatrija razvojnog doba. Beograd: Institut za mentalno zdravlje.
6. Bradić, Z., Toševski Lečić D. (2010). Prevencija samoubistva i samoubilačkog ponašanja mladih – Priručnik. Beograd: Institut za mentalno zdravlje
7. Ćurčić, V. (2010). Nepodnošljiva lakoća (samo)uništavanja u adolescenciji. U V. Čurčić (ur.). Destruktivnost i autodestruktivnost mladih, Beograd: Žarko Albulj, pp.29